Monarkia eta noblezia

Haro, Diego Lopez I de

Bizkaiko hirugarren jaun historikoa (1093-1124). Lope Iñiguez Bizkaiko bigarren jaunaren seme nagusia izan zen Haro toponimi abizena erabiltzen lehena, ondoren bere ondorengoei pasako zaiena. Alfontso I.a Aragoiko erregeak Naiarako Santa Mariaren alde 1117ko otsailean egindako dohaintza eta berrespen batean agertzen denez: "Didaco López de Faro Confirmat". Jaurerria Gaztelako Alfontso VI.aren erregealdiko azken urteekin eta Alfontso VI.aren alaba eta Alfontso I.a Borrokalariarekin ezkondutako Urraka andrearen erregealdiko gertaera nahasiekin bat dator. Urraca andrea zerbitzatzen ari zela, 1110ean aurkitu genuen, erreginak eta haren senarrak Santa María de Valvaneraren alde egindako dohaintza-agiri batean ageri denez. D. Diego Najerako eta Grañongo gobernadore gisa azaldu da. Senar-emazteak banandu zirenean (1111), Diegok oszilazio-politika bat erabili zuen; batzuetan D. Urracaren alderdia defendatu zuen, eta beste batzuetan Alfonso erregearen ondoan jarri zen.

Pedro Fortunionek San Felix de Abalosen dibisa Donemiliagaren alde emandako dohaintzan (1113) Buradon gazteluaren buru eta Araba eta Bizkaiko gobernadore bezala agertzen da. Hiru urte beranduago (1116) Nafarroako eta Aragoiko erregeak Naiarako lurrak berreskuratu eta Fortuño Garces jarri zuen gobernadore, Harokoa Bizkaiaz gabetuz. Gaztelako errege berria, Alfontso VII.a, sagaratu ondoren, Gaztela, Leon eta Galiziako indarrek Errioxa inbaditu eta Naiara hartu zuten. Don Diego Naiaran errege berria aldarrikatzen duen zaldunetako bat da, bere sinadura, honek, bere ama Urracarekin batera, erregeek Naiarako Santa Mariari (1117ko urtarrilaren 22a) emandako pribilegio guztien berrespenean agertzen delarik. Hala ere, beranduxeago, Aragoiko errege D. Diegok monasterio horri egindako dohaintzan sinatzen du, eta horrek pentsarazten digu bere burua eskaintzailerik onenari saltzeko politikari jarraitu ziola. Bere gudarosteekin batera Zaragoza hartu zuen (1118), eta bere izena El Batallador-ek Funes, Marcilla eta Peñalén-en alde (1120. urtea) luzatutako biztanlegoaren foruen gutunarekin ere agertzen da.

Bertan esaten denez, Naiararen buru zegoen. Urtebete geroago, Haroko edukitzarekin ikusi genuen. Ordutik aurrera, badirudi nafar-aragoiar erresuman bere izena desagertu egin zela. Ez da eskrituretan agertzen, 1122ko batean Nájera senior Fortum Garceiz Caxaleko gobernadore bezala agertzen delarik. Handik gutxira, D. Urracak Errioxa berriro okupatu zuela dirudi. Urraca andreak, 1124an, Naiarako Andre Mariaren alde egindako dohaintzan, eskritura izenpetzen duten zaldunen artean D dago. Horrek pentsarazten du Gaztelako Erregeei berriro ere zerbitzua eman ziela. Urte berean hil zen D. Diego. María Sánchez andrearekin, García Ordóñez kondearen arrebarekin, ezkonduta egon zen, 1121eko dohaintza-eskritura batean esaten denez: "Testak... Didaco Lopiz meo germano et sua uxor María Sancii". Lau seme-alaba izan zituen: Lope Díaz, Bizkaiko Jaurerriaren oinordekoa; Gilo Díaz, Sancho Díaz eta Fortunio López de Haro. Bizkaiko Jaurerriaren jabegoari dagokionez, Francisco Sesmerok dio 1113an Bizkaia kendu ziotela Lope Iñiguez gipuzkoarrari. Urte berean, adiskidetuta D. Alfonso eta Urraca andrea, Diego berriro nagusi Bizkaian. Hiru urte geroago (1116), Aragoiko erregea Bizkaia okupatzera itzuli zen. D.B.ren heriotzarekin. Diego, Bizkaiko gaur egungo lurralde osoa Alfontso Borrokalaria erregearen esku jarraitzen zuen (cfr. Beste zenbait: Erdi Aroa eta jaurerriak: El Señorío de Vizcaya, Bilbao, 1972, p. 85). Erref. Labayru: Vzcaya Jaurerriaren Historia Orokorra, t. pp. 121-133; Bestelakoak: Erdi Aroa eta jaurerriak: El Señorío de Vizcaya, Bilbo, 1972, pp. 84-85; J. Jaurgain: La Vasconie, Paue, 1902, 2. partea, p. 261.